NOWE MIECZE

SHIN-TO

Zdzisław Kowalski

Wraz z rozpoczęciem w 1614 r. okresu EDO, w całej Japonii nastał czas pokoju. Szogunowie z dynastii Tokugawa zapewnili sobie taką potęgę, że żaden Daimyo nie mógł skutecznie buntować się przeciwko nim.

Jest to okres zwrotny w historii mieczy. I

Ich jakość zaczęła się pogarszać i nigdy więcej nie osiągnęła doskonałości mieczy z okresu KAMAKURA.

Ponieważ w czasie pokoju miecze nie były używane tak często jak wcześniej, popyt na nie bardzo zmalał. Były one jednak wciąż używane w pojedynkach, a także noszone jako symbol stanu samurajskiego. Do obniżenia się jakości mieczy przyczyniło się też wprowadzenie w 1543 r. (a więc tuż przed omawianym okresem) przez Portugalczyków broni palnej.

Miecze wytwarzane po 1614 r. nazywane są SHIN-TO, czyli „NOWE MIECZE”. Określanie przedmiotu liczącego ponad 350 lat jako nowy może wydawać się dziwne, ale ma to logiczne uzasadnienie.

Po pierwsze, większość wiarygodnej literatury dotyczącej mieczy powstała ponad 350 lat temu. Miecze wytwarzane w tym czasie były określane jako NOWE i określenie to przetrwało do dnia dzisiejszego dla potrzeb klasyfikacji NIPPON-TO.

Po drugie, w okresie tym zmieniły się generalnie metody wytwarzania, dając początek nowej klasie mieczy.

W przeciwieństwie do wcześniej wytwarzanych mieczy (KO-TO), kiedy to każdy płatnerz (lub grupa płatnerzy) używał stali pochodzenia lokalnego, wszystkie SHIN były wytwarzane z metalu pochodzącego z kopalni w okręgu Sanin, włączonego obecnie do prefektury Shimane. Trwało to do momentu wprowadzenia europejskich metod produkcji stali, w rezultacie czego pojawiła się relatywnie niedroga stał wysokiej jakości.

Używanie przez najlepszych płatnerzy stali o podobnej wytrzymałości i sprężystości spowodowało standaryzację metod wytwarzania ostrzy.

W nowych mieczach KO-MOKUME JIHADA zazwyczaj towarzyszyło szerokie YAKIBA. Elementem różniącym jest też połysk stali. SHIN-TO mają żółtawy połysk stali, podczas gdy KO-TO charakteryzuje odblask niebieskawy.

SHIN-TO cechuje delikatna krzywizna, często występowały też ostrza proste. Wśród KO-TO zdarzały się też miecze o prostym ostrzu, ale nie występowały one tak często jak w przypadku SHIN-TO. Grawerowanie ostrzy stało się bardziej popularne niż w okresach wcześniejszych. Jeżeli ostrze KO-TO było grawerowane, to dokonywał tego płatnerz osobiście w czasie wytwarzania, natomiast w przypadku SHIN-TO grawerunek był wykonywany przez specjalizującego się w tym rzemieślnika.

Najsławniejszym wytwórcą SHIN-TO był Nagasone Kotetsu z Fukui w prowincji Echizen, który był do 50-ego roku życia wytwórcą hełmów. Następująca anegdota wyjaśnia, dlaczego porzucił to rzemiosło i został płatnerzem.

Kiedy Kotetsu był w Fukui, otrzymał propozycję przeprowadzenia testu polegającego na skonfrontowaniu jego hełmu z mieczem wykonanym przez Kiyomitsu, który był w tym czasie bardzo sławnym płatnerzem. Test ten przeprowadzono w obecności Daimyo z Echizen i jego świty. Kiyomitsu zbliżył się do hełmu z własnoręcznie wykonanym mieczem. Wolno uniósł go do góry. Kotetsu, który w ciszy przyglądał się tej scenie wyczuł instynktownie, że jego hełm nie wytrzyma cięcia i bardzo się zaniepokoił. W chwili, gdy Kiyomitsu był maksymalnie skoncentrowany i gotowy do cięcia, Kotetsu przerwał mu okrzykiem pod pozorem konieczności poprawienia ustawienia hełmu.

Rozproszony i wytrącony z równowagi Kiyomitsu nie potrafił się ponownie dostatecznie skoncentrować. Wykonał cięcie, ale zdołał tylko nieznacznie uszkodzić hełm.

Widownia głośno gratulowała Kotetsu znakomitego wyrobu, ale on nie był zadowolony. Przeciwnie, czuł się poniżony, ponieważ ze strachu celowo przeszkodził swemu przeciwnikowi w krytycznym momencie. Czuł, że Kiyomitsu mógł przeciąć jego hełm na pół, gdyby mu nie przeszkodził. Przekazy mówią, że później Kotetsu prosił Kiyomitsu o wybaczenie za to wydarzenie i dręczony wyrzutami sumienia porzucił wytwarzanie hełmów. Zajął się wyrobem mieczy, stając się najwybitniejszym płatnerzem swojej epoki.

Miecze wytwarzane przez niego cieszyły się bardzo dużym popytem. Charakteryzowały się bardzo wysoką jakością metalu, wyjątkowo piękną YAKIBĄ oraz niezwykłymi właściwościami tnącymi.

Setki DAIMYO i BUSHI zamawiało u niego ostrza, ale będąc bardzo kapryśnym i ekscentrycznym rzadko spełniał ich zamówienia. Pewien samuraj, który pragnął uzyskać miecz wykonany przez Kotetsu został bardzo zaskoczony, kiedy Kotetsu zażądał za niego sumy 100 RYO, co było wówczas bardzo dużą kwotą.

Wojownik poprosił o opuszczenie ceny. Kotetsu bez słowa wstał i wyszedł z mieczem do ogrodu, gdzie jednym cięciem ściął dorodną sosnę, następnym cięciem miecza odłupał duży kawał z kamiennej latarni stojącej w ogrodzie, nie uszkadzając ostrza. Wprawił tym samuraja w takie osłupienie, że ten chciał niezwłocznie zapłacić żądaną cenę, ale Kotetsu był tak wzburzony, że odmówił sprzedaży miecza.

Innym sławnym płatnerzem z okresu Shin-To był YASUTSUGU. Pierwotnie był on zatrudniony przez DAIMYO YUKI HIDEYASU, władcę prowincji Echizen. Jego sława stała się tak wielka, że dotarła do Edo. Zwróciła również uwagę szoguna Iyeyasu Tokugawy. Szogun niezwłocznie zaprosił go do swojego zamku. Pierwsze ostrze wykonane przez Yasutsugu dla Ieyasu tak mu się spodobało, że przyznał płatnerzowi niezwykły przywilej. Mianowicie pozwolił na używanie znaku z jego (Szoguna) imienia a ponadto pozwolił grawerować herb klanu Tokugawa na Nakago (trzonie) ostrzy wykonanych przez Yasutsugu. Na podstawie zezwolenia szoguna płatnerz zmienił swoje imię używając znaku „YASU” z imienia Iyeyasu.

Yasutsugu był też jednym z pierwszych, którzy użyli Namban (zagranicznego żelaza) w swoich ostrzach i po serii eksperymentów zdołał z powodzeniem łączyć ten metal z żelazem pochodzącym z Japonii. Ten fakt zapisywał na Nakago ostrzy zrobionych tą metodą.

Cesarz Gotoba oznaczał wykonane przez siebie miecze znakiem 24 listnej chryzantemy. Podobnie postępowano w czasie okresu Shin-To.

Nie robił tego wprawdzie cesarz, ale grupa specjalnie wybranych płatnerzy. Zostali oni wybrani ze względu na wysoką jakość ich wyrobów. Płatnerze ci otrzymali polecenie, aby ostrza używane przez cesarza jako prezenty przy różnych szczególnych okazjach, były cechowane znakiem 16 listnej chryzantemy nad nazwiskiem twórcy na Nakago.

Trzema płatnerzami, których tak uhonorowano byli:Tamba-No-KamiYoshimichi (ok. 1630 r.) Inoue Shinkai (ok. 1672 r.) oraz Bizen Sukenaga (ok. 1846 r).

Około 1800 r. zainteresowanie nowymi mieczami zaczęło spadać i aby pobudzić handel bardzo wielu płatnerzy zaczęło wytwarzać ostrza tylko metodami Gokaden. Nie próbowano udoskonalać tych metod ani rozwijać nowych. Płatnerze skoncentrowali się na wykonywaniu dokładnych kopii mieczy robionych pięcioma starymi metodami i w wielu przypadkach kopiowano szczegółowo ostrza tak sławnych płatnerzy jak: Hisakuni, Munechika, Masamune, Norimune i innych. Nie były to imitacje, ponieważ były one sygnowane nazwiskami ich prawdziwych twórców. Było jednak wielu takich, którzy aby zdobyć źródło utrzymania, uciekali się do podrabiania ostrzy mistrzów z okresu Ko-To. Powstały tysiące takich ostrzy kompromitując zawód płatnerza. Wiele z nich zostało sprzedanych europejczykom i amerykanom. Ostrza robione od tego czasu (ok. 1800 r.) do daty wydania przez cesarza edyktu zakazującego noszenia mieczy nazywane są Shin-Shin-To.

Trzema najlepszymi płatnerzami tego okresu byli Suishinshi Masashide, Taikei Naotane i Minamoto Kiomaro, wszyscy z Edo (Tokio).

Przybycie floty komandora Perrego w 1853 r. i broni palnej było śmiertelnym ciosem dla podupadłej już sztuki wytwarzania mieczy. Wprawdzie wcześniej broń palną sprzedawali japończykom Portugalczycy ponad 300 lat wcześniej, jednak ich prymitywna i nieporęczna broń nie zdołała wyprzeć mieczy z pól bitewnych.

Dopiero nowoczesna broń przywieziona przez flotę komandora Perrego była na tyle dobra, aby tego dokonać. Spowodowało to prawie całkowity zanik najbardziej dotychczas cenionego i atrakcyjnego zawodu płatnerza. Profesja ta odżyła na krótko pod koniec okresu Edo, kiedy klany Satsuma i Choshu walczyły przeciw siłom szoguna, pokonując je w końcu (1863-1870).

W okresie rozpoczętym przez przepis Haitorei (zakazujący publicznego noszenia mieczy) do końca wojny japońsko-amerykańskiej (wrzesień 1945 r.) powstało kilka mieczy robionych starymi metodami, ręcznie kutych i ostrzonych oraz hartowanych w wodzie. Są one znane jako GENDAI-TO. Dwa pozostałe rodzaje mieczy z tego okresu nie są uznawane za NIPPON-TO. Są one jednak dość interesujące, stanowiąc zakończenie historii japońskich mieczy, dlatego poświęcimy im tu nieco miejsca.

Pierwszym z nich są miecze MURATA-TO, nazywane tak od nazwiska człowieka, który je opracował i wykonał przed i podczas wojny rosyjsko-japońskiej. Są one wytwarzane maszynowo, ale dzięki stali wysokiej jakości, kolor i połysk ostrzy jest dosyć ładny.

Drugim rodzajem są SHOWA-TO. Ich nazwa pochodzi od nazwy ery zapoczątkowanej w 1926 r., a zakończonej śmiercią cesarza Hirohito. One także robione były maszynowo, ale ich jakość była gorsza niż Murata-To. Było to spowodowane użyciem stali niskiej jakości. Miecze te były używane przez japońskich oficerów czasie II Wojny Światowej. Zarówno Murata-To jak i Showa-To są wykonane z jednorodnej stali. Nie były odkuwane, a hartowano je w oleju w przeciwieństwie do Nippon-To, hartowanych w wodzie. Stal hartowana w wodzie jest twardsza, ale tylko dobrze odkute ostrze mogło wytrzymać taką procedurę. Tylko ostrza hartowane w wodzie posiadają NIE (linie oddzielające część hartowaną od pozostałej części ostrza), co pozwala łatwo rozpoznać Showa-To i Murata-To od Nippon-To. Innym elementem identyfikacji są posiadane tylko przez Showa-To numery seryjne na ostrzu. Miecze noszone przez oficerów japońskich w czasie II w. św. stanowiły Showa-To.

Starsze miecze stanowiące pamiątkę rodzinną starannie przechowywano w domach w Japonii, ponieważ ich właściciele nie chcieli narażać się na ich utratę lub zniszczenie.

Miecz nadal jest duszą samuraja.

(Opracowano na podstawie ‚„Nippon-To, The Japanese Sword” I. Hukusui)

( MSW „ Samuraj „ 4,5/97)